ورده ســـه‌رنــجــێـــك ……
م.عيرفان على عبدالعزيز
قسەیەك لەسەرنەورۆزو سەری ساڵی كوردی و ئەفسانە
سەرزەمینی دیجلەوفورات ئەوسەرزەمینەیە كە كەبەدرێژایی میژووی مۆرڤایەتی گرنگی خۆی هەبووە, لەم سەرزەمینەدا (كە یۆنانییەكان بە میزۆ پۆتامیا ناویان بردووە), بۆیەكەم جار مرۆڤ 6000 ساڵ لەمەو بەر دركی بە پێكەوە ژیان كرد و یەكەمین كانتۆنی مرۆیی پێكهێنا كەتیایدا جۆرێك لەڕێكخستنی كۆمەڵایەتی سەرەتایی پێوەدیاربوو . هەرلەم سەرزەمینە بۆیەكەم جار مرۆڤ بیری لەوە كردەوە كەلەسەر دیواری ئەشكەوتەكان و بەردی شاخەكان یاداشتەكانی خۆی تۆماربكات و زمانی نووسین دابهێنێت, كە ئەمڕۆگرنگترین و تاكەسەرچاوەی باوەڕپێكراوە بۆ تێگەشتن لە مێژووی كۆن.
بازنەی ژیار و شارستانی دیجلەو فورات وای لێهات لەئێرانی گەورە تا ڕووباری جەیحون , شامی گەورە تا فەلەستین و میسر. ئەنا زۆڵی گە روە تا یۆنان, دورگەی عەرەب تا یەمەن بگرێتەوە.دواتریش بازنەكە هێندە فراوان بوو كە هەموو سەر زەوی دا پۆشی.
4000 ساڵ لەمەو بەر دانیشتوانی ئەم سەر زەمینە بیریان لەوەكردەوە كەچۆن كات ڕێك بخەن بۆ ئەم مەبەستەش سودیان لە مانگ و خۆر و كاتژمێری ئاوی و ئوسترلاب وەرگرتووە.
گەلانی ئەم سەرزەمینە چەندین ڕۆژ ژمێری تایبەت بە خۆیان داهێنا لەوانە ڕۆژ ژمێری ئێرانی, ڕۆمی, چینی….. دواتریش زاینی…ڕۆژە گرنگە چارەنووس سازەكان لەمێژووی هەر گەلێكدا بوتە سەرەتای مێژوو سەری ساڵی تازەی ئەو گەلە كەلەو ڕۆژەدا جەژن و شادییان گێڕاوە.
لەسەر دەمی ئیسلامیشدا پێشەوای موسوڵمانان ( عومەر خوڕی خەتاب) بۆیەكەم جار دوای راوێژكردن بە زانایانی صەحابە(رەزای خوایان لێبێت) ڕێكەوتن لەسەر ئەوەی كە كۆچی پێغەمبەر “علیە الصلاە والسلام”بكرێتە سەرەتای مێژووی ئیسلامی بەڵام لە ڕۆژ و مانگدا دەستكاری نەكرد هەر ئەو مانگ و ڕۆژەی سەردەمی جاهیلی بەكار هینا واتە مانگی موحەڕەم بووبە مانگی یەكەمی ساڵی هیجری.ئەمەیش دەرسَكی گرنگ بوو لە دەرسەكانی زانستی (مقاصدی شەرعی) كە عومەر خوای لێ ی ڕازیبێت خۆی دامەزرێنەرییەتی.
400ساڵ دواتر و لەسەر دەمی جلاالدین مەلەكشای سەلجوقی ,زانا پایە بەرزەكانی بیركاری و گەردوونناسی
كۆكرانەوە و بیر لە دانانی ڕۆژ ژمێرێكی تری ئیسلامی كرایەوە كە بەپێوانەی خۆر بێت, نەك مانگ چونكە بۆپێوانەو ژیانی ڕۆژانەی خەڵك خۆر زۆر ورد ترە لە مانگ.ڕۆژ ژمێری “هیجری شەمسی” بە وتەی گەردوونناسان وردترین و دقیق ترین ڕۆژمێری سەر گۆی زەوییە بە بەراورد بەڕۆژ ژمێری زایینی ئێستاش نەك كۆن.!
ڕۆژ ژمێری هیجری شەمسی هەر 3.800000 ملێۆن ساڵ یەك ساڵ پێش و پاش ئەكات, بەڵام ساڵی زاینی 3.300 ساڵ ساڵێك پاش و پێش دەكات, لەكاتی خۆیدا ڕۆژ ژمێری زاینی زۆر دوا كەتوو بوو بۆیە زانایانی گەردونناسی 500 ساڵ دوای ئەم شاكارەی گەردوونناسانی ئیسلامی لە ڕۆما دووبارە رۆژ ژمێری گریگۆریان ڕێكخستەوە, لەگەڵ ئەوەشدا نەیانتوانی وەك زانا مزوسوڵمانەكان ورد ڕێكی بخەنەوە…!
وەك جیهانی ئیسلامی دوو رۆژ ژمێرمان هەیە یەكەمیان هیجری قەمەریە, یەكەم ساڵی هیجری كردۆتە میّژوو, وە مانگی عەربیشی كردۆتە ڕۆژ ژمێری… هەروە ها هیجری شەمسیمان هەیە كە هەمان ساڵی هیجری كردۆتە ساڵی یەكەمی مێژوو, بەڵام ڕۆژ ژمێری ئێرانی و بە هاری كردۆتە سەری ساڵ و هەزار ساڵە لەافغانستان و ئێران كاری پێدەكرێت.
من لێرەدا پرسیارێك لە ناسیۆ نالیزمی كوردی دەكەم, بۆ دەبێت ڕۆژ ژمێرێك كە ئیمپریالیزم 80 ساڵ لەمەوبەر سەپاندوویەتی بەسەر عێراقدا, وە هیچ پەیوەندییەكی نییە بە ژیاری هەزاران ساڵەی دیجلە و فورات, كە ئەویش رَۆژ ژمێری (گریگۆری زاینیە) تا ئیستاش كاری پێدەكرێت , لە كاتێكدا ڕۆژ ژمێرێكی شەمسی بەهێز و ورد هەیە كاری پێناكرێت, كە لەگەڵ ژیار و نەتەوە و ئاینماندا دەگوونجێت؟! بۆیە لێرەدا داوا لە سەرۆكایەتی هەرێم دەكەم بیر لەوە بكاتەوە ڕۆژ ژمێری هیجری شەمسی كە سەرەتای بەهار دەگاتە سەری ساڵی خۆیی و مانگی نەورۆز دەبێتە یەكەم مانگی ساڵ , بیبێتە ڕۆژ ژمێری رەسمی هەرێمی كوردستان لە بری ڕۆژ ژمێری زاینی گریگۆری..
ئێمە نەك هەركێشەمان نییە لە گەڵ نەورۆز وەك سەری ساڵی تازەو ڕۆژ ژمێر بەڵكو ئەوە زانایانی موسوڵمانن
كە هەزار ساڵ لەمەوبەر نەوزرۆزیان كردۆتە سەری ساڵی خیلافەت ئیسلامی سەلجوقی . كە بەداخەو ە ئێستا ناسۆنالیزمی كوردی فەراموشیان كردووە و خۆیانی لێ بەدوور دەگرن.
نەورۆز وەك ئەفسانە
ئەوەی لێرەدا جێگای خۆیەتی ئاماژەی پێبدەین ئەوەیە كەنەوروز تێكەڵ كراوە بەكۆمەڵێك ئەفسانە كە هیچ بنەمایەكی زانستی نییە و خەڵكێكی تر بۆ پشتیوانی بیری ناسیۆنالیستی خۆیان بەكاریان هێناوە, لەئێرانی تازەدا وەك ڕەزا شاو كوڕەكەی كە ئەویش تێكەڵ كردنی داستانی كاوەی ئاسنگەرە لەگەڵ نەورۆز پێش ئەوەی باسی داستانی كاوەی ئاسنگەر بكەم پیم باشە بگەریمەوە بو مێژووی ئیرانی كۆن
كەكوردیش وەك بەشیكی سەرەكی و لەیەكجیانەبوەوەی ئەو مێژووەیە چ لە روی زمان ,فەرهەنگ . رەگەز ,جوگرافیا
سەرەتای مێژووی گەلانی ئیران لە ئیلامیەكانەوە دەست پێدەكات دواتر ئیرانی گەورە دەبێتە سێ ناوچەی جوگرافیایی
مادەكان لەدەماوەندەوە بۆ زاگرۆس و ئازەرباینجان نیشتەجێ بوون
بارتەكان لەمرو.خراسان تا تاجیك و روباری جیحون پارسەكانیش لەشیرازەوە تاخلیجی فارسی
بۆیەكەم جار لەمێژووی ئیرانی گەورەدا ماددەكان لەسەردەمی پادشا بەهێزەكانی خۆیاندا نمونەی دیاگۆ.
(هۆخشتر)توانی تەواوی سەرزەمینی ئیران بكات بە یەك پارچەو كۆتایی بهێنیت بە پارسەكان و پارتەكان
هوخوشتر نەك هەر سەزەمینی ئیرانی كردە یەك ئیمپراتوریەتی بەهێز كەلەئازرباینجان هەتا رووباری جیحون و هەتا كەناری دەریایی فارسی بەلكو بە هاوكاری بابلیەكان توانی دوژمنی دێرینی ئێرانیەكان كەلەوكاتەدا ئاشوریەكان بوو شكستیان پێ بهێنیت
پایتەختی دەوڵەتی ئاشور كە نینوی بوو داگیری بكات
هۆخوشتر ئیمپراتۆریی بەهێزی ماد توانی بۆ یەكەم جار دەولەتێكی سەراسەری رێكخراوەی لەروی ئیداری و سەربازی بو ئێران پێك بهێنێت كە هەتا 550 ساڵ پێش زاین بەردەوام بوو
بەلام دوا پادشای ماددەكان كە ئیژدیهاك (ئیشتوویگو) بوو ستەم و زولمی گەشتە ئەوەی كە خەلكی نەتوانن چی تر قەبولی بكەن
بۆیە لەناو خەلكەكە كەسێك پەیدا بوو بەناوی كاوەی ئاسنگەر توانی رابەرایەتی نارازایبەتی خەڵكی بكات وئیژدهاك بكوژێت
لێرە ئەوەی كە زور گرنگە و پێویستە بیزانین ئەو تێكەل كردنەیە كەلەنێوان ئەم داستانە و نەورۆز دا دروست گراوە هیچ بەلگەیەكی گرنگ و باوەر پێكراو نیە كە پەیوەندی ئاگركردنەوەو نەورۆز و كاوەی ئاسنگەر بیگەوەگری بدات ..
بەڵام بۆ تێكەڵ دەكرێت و كێ سودمەندە لەو تێكەڵ كردنە ؟؟؟؟
دیارە داستانی كاوەی ئاسنگەرو ئیژدیهاك ئیمامی تەبەری باسی كردووە فیردەوسیش لەشانامەدا باسی كردووە
بەلام ئەوەی كە جێگەی سەرنجە بۆ ئێمەی كورد كە خۆمان بەبەشێك لە لەهجەی شمالی ئێران دەزانین و ماددەكان بەباوەگەورەی خۆمان دەزانین ئەوەیە كەئایا ئەم داستانە بۆ ئێمە نەتەوەییە یان ئەخلاقی !!
بێگومان ئەم داستانە بۆ ئێمە ئەخلاقیە بەمانەی ئەوەی كە بەگژاچونەوەی زولم و زۆربوو چونكە هەردوو لا هەر یەك رەگەز بوون
كەئەویش رەگەزی مادد بوو بەڵام ئایا بەكوشتنی ئیژدهاك كاوە توانی خۆی حوكمی ماد بكات, ئایا توانی ئیمپراتۆری ماد بپارێزێت؟
بەدڵنیاییەوە نەخێر بەكوشتنی ئیژدهاك ماددەكان بۆهەتا هەتایە كۆتاییان پێهات
وەحەخامەنشیەكان كەلەهجەی جنوبی ئێرانە ئەو هەلەیان قۆستەوە و لەژێر ركێفی ماددەكان دەرچوون
لەساڵی 550ی پێش زاینەوە مادەكان كۆتاییان پێ هات و حەخامەنشینەكان هاتنە سەردەورو پایتەختی ماددەكان كەهەم دماوەند بووە هەم هەگمەتانا داگیركران و بەتاراج بران تولەی دەیان سالەیان لەمادەگان گردەوە
كۆرشی گەورە بویە یەكەم پادشای بەهێزی دەوڵەتی حەخامەنشیەكان
حەقی خۆیەتی كەحەخامە نشیەكان و پاشماوەكانیان كە پارسەكانن جەژن و ئاهەنگ بگێڕن و ئاگر بكەنەوە
چونكە دوای چەندین سەدە توانیان بگەنە ئاواتی خۆیان كۆتایی بەماددەكان بهێنن
هەرلەم سۆنگەیەوە بوو كە رەزا شا و كورەكەی زۆر گرنگیان دەدا بەو تێكەڵ كردنە وەبەومەبەستەش هانی هونەرمەندان ونوسەرانیان دەدا كەئەو ڕۆژە بەرز ڕابگرن.
ئەوەی جێ سەرسوڕمانە ناسیۆنالیزی كوردیی و هەندێك گێلە موسوڵمان گۆرانیەكی حەسەن زیرەك دەكەنە شاهنامەی فیردەوسی!! و لەورۆژەدا چەندین جار لێی دەدەن بێ ئاگا لەەوەی كە دێڕێكی لێ سانسۆر كراوە كەئەویش ئەوەیە:
(بەفەرمانی شاهنشاە ئاریامیهر ئەمرۆژە ساڵی تازەیە نەورۆزە هاتەوە )كەوابێت بەفەرمانی حمە رەزا شاه
گۆرانیەكەی وتووە!!
نەوررۆز وەك ئەوەی كە رۆژێكی نوێ یە لە سەری سالی گەلانی ئیران و دیجلەو فورات بەدرێژایی هەزاران ساڵ
یاد كراوەو باس كراوەتا بۆتە بەشیك لە فەرهەنگی گەلانی ئیران.
بەلام وەك ئەوەی كە تێكەل بكریت لەگەل ئاگرو كاوەی ئاسنگەر هیچ بنەمایەكی زانستی نیە پێش هەموو كەس ئەبێت كورد خۆی دور لی بگرێت چونكە هیچ گەلیگ نیە لە دونیا ئەوەندە سادە بێت بۆ نەمانی باوە گەورەی خۆی رەقس وسەما بكەن!!!
عیرفان عەلی عبدالعزیز
20/3/2014
