ئەحمەد ڕەنجیار
ئێمەی كوردی موسڵمان شانازی بەوەوە دەكەین كە ئیسلام كیانێكی بۆ دروست كردین كەلە هەموو بوارەكانی (میللەت)بوونی گرتەوە، واتە ئێمە لەپێش ئیسلامدا بە پێی مێژوو (1000) ساڵ دەبوو كە وەك میللەت و نەتەوە كیانێكی سەربەخۆ كە پێی بناسرێتەوە نەمان مابوو، بەڵام كە ئیسلام هات و پرشنگی خۆی لە ڕێگەی فتوحاتەوە گەیاندە مەملەكەتی سڕاوەی (ئێمە) سەر لە نوێ شەرەفی بوون مانی بۆ گەڕاندینەوە، لە دوای ئەوەش خەڵكانی ئێمە وەك ئەمەك ناس بووینە شوێن كەوتەو سەربازو داعیی و جەنگاوەریی و لەتەواوی كایەكانی ژیاندا بە باڵای خۆمانماندا بڕی..یەكێك لەو ڕێگایانەی كە كورد مونەوەر بوو لێیەوە ڕێگەی زانستخوازی بوو… گەورە بیریاری كورد مامۆستا مەسعود محمدی جەلی زادە دەڵێ: (بەر لەوەی كە لە مۆسكۆ یان لە لەندەن دكتۆرا بدرێت بە كوردێكی (سلێمانی یان ماردین یان موكریانی) ئیسلام پێش (1400) ساڵ لە دوورترین كوێرە “دێ” عیلمی داوە بە كورد)لە مێژووی دوورو نزیكدا لەم ڕووەوە كە باسمان لێكرد ڕەوڕەوەی زانست و زانیاری چەندەها قۆناغی بڕیوەو چەندین زاناو بانگخوازی زانست و ئایین خوازی تێدا هەڵكەوتووەو هەشیان بووە چەندین نموونەی مەدرەسەی زانستخوازی و فێركاری ئاوەدان كردووەتەوە، هەشیان بووە چەندین بەرهەمی نووسین لەو بوارە كردووەتەوە، هەشیان بووە وەك موجتەهید لە بوارەكانی فیقهی ژیاندا بۆ سەردەمی خۆی ئیتجتیهادو ڕوونكردنەوەو ڕێنومایی هەبووە بۆ گەل و نەتەوەكەی.یەكێك لەو زانا بیرمەندو خاوەن خوێندنەوەی خودی خۆی لە فیقهی ژیاندا كە ئیجتیهاد كارو فەتوای دروست بۆ كێشە هەنووكەییەكانی دەدا مامۆستا مەلا ئەحمەد كاكە محمودە “ڕەحمەتی خوای لێبێت”.
هەر بۆیە لێرەدا حەزمان كرد تیشكێك بخەینە سەر قۆناغە گرنگەكانی ژیانی ئەو زاتە موبارەكەوە.ئەوانەی كە بەڕاستی میراتگری پێغەمبەری خودان لە ژیانیاندا زانیویانە ئەركی سەرشانیان “وەك ئەوەی كە سوننەتی پێغەمبەری خودایەو زاتی موبارەكیشی پێڕەوی كردووە” ئەمانیش پیایدا بڕۆن.
مامۆستا مەلا ئەحمەد كاتی تەمەنی لاوێتی لە حوجرەوە رێكدەخات و لە سەردەستی زۆرێك لەزانایان و بلیمەتمەدارانی ئەو سەردەمە بەتایبەت مامۆستا مەلا عوسمانی ڕەحمەتی شێخی دەعوەو موجاهیدین پەروەردە دەبێت و پێدەگات و دێتە ناو گۆڕەپانی كۆمەڵگاوەو بڕیاردەدات بە پێی سوننەتی پێغەمبەری خوا هەنگاو هەڵبنێ، هەر بۆیە كە دەبینێت بەهۆی ئەو بیرە سیكۆلارەوە كە هێنراوەتە ناوەوەو گەنجان و لاوانمان سەر گەردان و لە ڕێگا لادراوون، لە ڕێگەی مینبەری پێغەمبەری خواوەو لەو مزگەوتانەی كە بەڕێزی تیایاندا وتار خوێن بوون، دەست دەكات بە هۆشیار كردنەوەی لاوان و بانگ كردنەوەیان بۆ خواناسین و ئایین ناسیی و پاشان لەوەش زیاتر كاتێ بارودۆخەكەی كوردستان ئەوە دەخوازێ لەمیراتگرانی پێغەمبەری خوا لەبەرامبەر ئەو تەوژمە بێ باوەڕییە بووەستن و لەبەرامبەردا ڕابوونێكی ئیسلامیی دروست بكەنن بەڕێزیان یەكێك دەبێت لەو سەربازە خۆ نەویستانەی كە لێبڕاوانە بازووی لێ هەڵدەكات و جگە لە ڕێگەی وتارەكانییەوە قەڵەمیش دەگرێتە دەست و قۆناغ بە قۆناغ لەگەڵ خواستی بارو دۆخەكە دەست دەكات بە نووسین و ئێستا زیاتر لە (25) دەستنووسی كتێب و بەرهەمی ئامادەی بڵاوبوونەوەیە، سەرەتا لەسەر بوونی خوا نامیلەكەیەكی بە ناوی (خوا لە ڕوانگەی زانیاری یەوە) لە عەرەبییەوە كردە كوردیی و لە ساڵی (1970)دا بە چاپی گەیاند، كە تیایدا سەلماندنی بوونی خوا لە ڕوانگەی زانیاریی و بیردۆزو داهێنراوەكانی بواری زانستییەوە كە ئەو دەم بێ باوەڕان دەمیان لە كوتانی نەبوونی خوا دەداو پاساوی قسەشیان بە دنیای زانستیی و پێشكەوتنی مادیەت و پشت كردنە دونیای غەیبیات دەخواست.پاش ئەوەش گوڵبژێرێكی (وتەی زاناكان و باوەڕ بەخوا)ی كۆكردەوە و لەساڵی (1978)دا بە شێوەی نامیلكەیەكی خنجیلانە خستە بازاڕەوە كە تیایدا ڕاستی بێ باوەڕانی بەوە خاوكردەوە كە لەسەر زمانی گەورە زاناكانی ڕۆژئاوا بە وتە كاریگەرەكانیان باس لە بوونی خودایان دەكرد كە لە ئەنجامی تاقیكردنەوە لە بوارەكانی خۆیاندا كە كاریان لەسەر كردووە گەیشتبوونە ئەنجامی ڕاستی بوونی وجودی خودا، كاتێ ئەو ململانێیە لە نێوان هەڵگرانی بێ باوەڕیی و یاخی بوون سەرەنجامێكی لێ كەوتەوەو فیترەتی خەڵكی دەرون پاكی كوردستان نەبوونی خوداو كردگارێكیان پێ قەبوڵ نەدەكراو بەوەش سەركەوتنی یەكەم قۆناغ بە سەربازانی ڕابوون كەوت، پاش ئەوە ناووناتۆرەی تر لەلایەن بەرامبەرەوە بەرز كرایەوە وەك: (ئایین كۆنە پەرستییەو كۆت كردنە دەست و پێی مرۆڤەو چەوسانەوەیە لەبەردەم ئاغاوات و ستەمكارانداو، دین ئافرەت كۆیلە دەكات و لە مافە مرۆییەكان بێ بەشی دەكات) هەر بۆیە مامۆستای ڕەحمەتی لە ساڵی (1978)دا كتێبی ناوازەی (سەربەستی لە ئیسلام)دا نووسیی و تەواوی ئەو بۆچوونە چەوتانەی بەر پەرچ دایەوەو ماف و سەربەستیی و ژیانی ئاسودەیی لە ڕێگای دینەوە كە ئیسلامە خستە ڕوو، خۆشبەختانەش هەر لەو ساڵەدا بۆ جاری دووەم چاپ كرایەوە. پاشان قۆناغی سێیەم لەكارو بانگەواز هاتە كایەوە كە بریتی بوو لە چۆنیەتی پەروەردەكردنی نەوەكانمان و لە ساڵی (1981) كتێبی (پەروەردە لە ئیسلامدا)ی چاپكرد، كە تیایدا ڕێبازەكانی ئیسلامیی بۆ پەروەردەكردنی ڕۆڵەكانی تیادا خستبووە ڕوو، بەشێوەیەكی ناوازەی ئاسان كە بریتی بوو لە وتووێژی شانۆییانە لە نێوان مامۆستاو باوك و كوڕێك، كە بەڕاستی بووە كەتەلۆكێك بەدەست فێرخوازان و ڕۆڵەكانی ڕابوونەكەوە بۆ پێگەیاندنیان.پاش برینی ئەو قۆناغەش كە بەڕاستی گەیشتنی ڕابوونەكەبوو بە قۆناغی سەركەوتن لە دوای سەلمێنراندنی بوونی خواو ڕاستیی و دروستی ئیسلام و چۆنیەتی پەروەردەكردنی لاوان لەسەر ئیسلام،
پاشان قۆناغی چۆنیەتی بەجێهێنانی پەرستش هاتە كایەوە، هەر بۆیە جەنابی مامۆستا لە ساڵی (1985-1986) كتێبی (خوا پەرستی لە ئیسلامدا) ی خستە بەر دەست لاوانەوەو تیایدا گرنگی پەرستشی خوای بەدیهێنەرو چۆنیەتی ئەو پەرستشەشی خستبووە ڕوو، كە ئەمیش وەك كتێبەكانی تری بوو بە سومبولی دەستی لاوانی ڕابوون.كاتێ قۆناغ گەیشتە كۆتایی و بارتەقای ئەوەش دڕەندەیی ڕژێم گەیشتە ترۆپكە، لە ناوەڕاستی مانگی (5)ساڵی (1987) مەشخەڵدارانی ڕابوون بە پێویستیان زانی دوا فۆناغی جیهادو بەرگری لە میللەتی خۆیان ڕابگەیەنن ئەوە بوو لە كۆچێكی پڕ لە شكۆدا بە سەركردایەتی كردنی جەنابی مامۆستا مەلا عوسمان عبدالعزیز موفەسیرو پیری دەعوەو جیهاد لە كوردستان بەرەو كۆماری ئیسلامی ئێران ڕۆشتن كە بەڕێز مامۆستا مەلا ئەحمەدیش یەكێك بوو لەو شۆڕە سوارانە، سەرەنجام لە دوای چەند ڕۆژێك پاش ئەوە (بزووتنەوەی ئیسلامیی لەكوردستان)یان ڕاگەیاندو بەڕێزیشی بوو بە یەكێك لە دامەزرێنەرانی ئەو پارتە ئیسلامییەو بوویە ئەندامی مەكتەبی سیاسیی
و ئیتر لەوێوە هەتا كۆچی دوایی بەوەرگرتنی چەند پۆستی جیاواز وەك ئەندامی مەكتەبی سیاسیی و بەرپرسی مەكتەبی فەتوا، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی و بەرپرسی مەكتەبی ڕاگەیاندن، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی و بەرپرسی دادگای باڵای شەرعی، ئەندامی مەكتەبی سیاسیی و ئەندامی دەستەی كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی و خۆش بەختانەش جەنابی مامۆستا لەسەر داوای بەڕێز ڕابەری گشتیی مامۆستا مەلا علی عبدالعزیزو ڕاسپاردەی مەكتەبی سیاسیی سەرپەرشتی پڕۆژەی یەكبوونی ئیسلامییان بە ئەو سپاردو سەرەنجام ئەو پرۆژەیە لەسەر دەستی بەڕێزیان لەگەڵ بزووتنەوەی ڕاپەڕین هاتە ئاراوە، وە پاش لێكترازانیش بەڕێزی زۆر بە پەرۆشی یەكبوون و یەكڕیزی موسوڵمانان بوو، هەوڵی زۆریشی بۆدا، بەڵام ئەفسوس بۆ نەفس و هەواو ئارەزووی مرۆڤەكان!.بگەڕێینەوە بۆ پێشتر جەنابی مامۆستا مەلا ئەحمەد جگە لە سەرگەرمی بەكاری بزووتنەوەو خەبات و شاخ، زنجیرەی ڕێنومایی بۆ موجاهیدان دەنوسێ و لە چاپخانەی شەهیدانی مەكتەبی ڕاگەیاندنی بزووتنەوەی ئیسلامیی چاپ و بڵادەكرێتەوە، هەروەها لە گۆڤاری “النفیر”و”جەماوەر” دا بابەتە بە پێزەكانی بڵاو دەكردەوەو هەمیشە لە بوارە گرنگ و جێی دەمە قاڵەكاندا ڕاپرسی بەجەنابی مامۆستا مەلا عوسمان عبدالعزیز دەكردو بەڕێزیشی لە دوای دیراسە كردنی بابەتەكەی پەسەند نامەی بۆ دەنوسی، وەك لە نامیلكەی (گۆرانی و مۆسیقا) لە بەر ڕۆشنایی فەرمودەدا، (حوكمی چوونە ناو پەر لەمان و وەزارەت، حوكمی شەرع لە بارەی ئافرەتانی مێرد ون بوو و بێ سەرو شوێن) و…هتد.هەروەها لەسەرو بەندی دروستبوونی پەرلەمان و هەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمان لەلایەن جەماوەرەوە بۆ نەكەوتنە هەڵەی هاوڵاتیان لە ڕوی شەرعییەوە نامیلكەی (ڕێزی بەیعەت لە ئیسلامدا) ی نوسیی و چاپ كرا، كەتیایدا چونیەتی تەشریع و حوكمی تەشریع و هەڵبژاردن و كێ دەبێت هەڵبژێردرێت و چ دەستورێك هەڵبژێردرێت بۆ بەڕێوەبردنی دەوڵەت، روونكردبوویەوە، بەو جۆرە مامۆستا مەلا ئەحمەد جگە لەوەی لە ڕیزەكانی بزووتنەوەدا لەخزمەتی جەماوەری كوردو وڵاتەكەیدا بوو، بە نوسینەكانیشی لە بەرژەوەندیی و ئاسودەیی میللەتەكەیدا بوو.دوا قۆناغی ژیانی كە پیایدا تێپەڕی نوسینی تەفسیری قورئانی پیرۆز بوو بە زمانی شیرینی كوردی بە كورتیی و بە پوختی كە لە ساڵی (1992)دا دەستی بە نوسینی كردو لە ساڵی (2005)دا كۆتایی پێ هێناو، بەڵام ئەفسوف مامۆستا بە چاوی خۆی بەچاپكراوی نەیبینی، بەڵام ئەوە بۆ ڕۆڵەو نەوەی میللەتەكەی نوسیی و انشا‌والله دەبێتە سومبولی دەستی لاوانی میللەتەكەی بۆ ڕێگەی بەختەوەری.* مامۆستا مەلا ئەحمەدی رەحمەتی خاوەنی یەك خێزانەو (9) مناڵی لەدوای خۆی بەجێهێڵاوە بەناوەكانی: ( فاروق و عیرفان و صهیب و محمدو سومەیەو نوسەیبەو هوداو كۆچەرو هەدیە) كە سوپاس بۆخوا جێدەستیان دیارە بەتایبەت لە بواری خزمەتكردنی پرۆژەكانی مامۆستادا..
ڕۆحت هەمیشە شادو ئاسوودەبێت و بە یارمەتی خوا هەمیشە ڕێگاكەت بەر نادەین .
ۆسَڵامٌ عَڵیْهِ ێوْمَ وُلِدَ ۆێوْمَ ماتَ ۆێوْمَ یُبْعَث حَیًّا.
