لە کانیاوی دێ تا دەریای دیجیتاڵ
شەهێن عەدنان✍️باسک نێت
لە سەردەمی ئەمڕۆدا، میدیای نوێ و تەکنەلۆژیای پەیوەندیکردن گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە شێوازی پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانی مرۆڤدا دروست کردووە. کۆمەڵگەی کوردیش وەک زۆربەی کۆمەڵگەکانی جیهان، بە خێرایی لەگەڵ ئەم گۆڕانکارییانە خۆی گونجاندووە و ڕووبەڕووی کاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنیەکانی بووەتەوە. میدیای نوێ، بەتایبەت تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان وەک فەیسبووک، ئینستاگرام، تیکتۆک، تێلیگرام و واتساپ، بوونەتە بەشێکی جیانەکراوە لە ژیانی ڕۆژانە بەتایبەت نەوەی گەنج. لە هەرێمی کوردستانی عێراق و ناوچە کوردنشینەکانی تری وەک ڕۆژهەڵاتی کوردستان (ئێران)، باکووری کوردستان (تورکیا) و ڕۆژئاوای کوردستان (سوریا)، میدیای دیجیتاڵ ڕۆڵێکی گرنگی لە بەهێزکردنی پەیوەندیەکان و دروستکردنی فەزایەکی نوێی کۆمەڵایەتی و سیاسی گێڕاوە.
پێش سەرهەڵدانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان زیاتر لەسەر بنەمای دیدار و چاوپێکەوتنی ڕاستەوخۆ و تەلەفۆن بوو. بەڵام لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا، بەکارهێنانی میدیای کۆمەڵایەتی بووەتە کاریگەرترین هۆکاری پەیوەندیکردن لەنێو کورداندا. لە هەرێمی کوردستانی عێراق، بەپێی ئاماری ساڵی ٢٠٢٣، زیاتر لە ٨٥٪ی گەنجان ڕۆژانە بەلایەنی کەمەوە ٣ کاتژمێر لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بەسەر دەبەن. ئەمەش کاریگەری قووڵی لەسەر شێوازی پەیوەندیکردن و پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان هەبووە.
میدیای نوێ بووەتە هۆی دروستبوونی فەزایەکی کراوەتر بۆ گفتوگۆ و ئاڵوگۆڕی بیروڕا. کوردەکان لە سنووری جوگرافی جیاواز دەتوانن پەیوەندی بەیەکترەوە بکەن و باس لە پرسە هاوبەشەکانیان بکەن.
ئەمەش یارمەتیدەر بووە بۆ بەهێزکردنی هەستی نەتەوەیی و ناسنامەی کوردی لە نێوان کوردەکانی هەر چوار پارچەی کوردستان. بۆ نموونە، بڵاوبوونەوەی زانیاری و هەواڵەکان لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە لەکاتی خۆپیشاندانەکانی ژینا (مەهسا) ئەمینی لە ئێران، ببووە هۆی دروستبوونی هاوپشتییەکی بەرفراوان لەنێوان کوردەکانی هەموو پارچەکانی کوردستان.
میدیای نوێ کاریگەری لەسەر پەیوەندیە خێزانیەکان داناوە. خێزان پێگەیەکی گرنگی هەیە و ڕۆڵێکی سەرەکی لە پەروەردەکردن و پێکەوە ژیان دەگێڕێت. بەڵام لەگەڵ زیادبوونی بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، هەندێک گۆڕانکاری لە پەیوەندیە خێزانیەکاندا دروست بووە. توێژینەوەکان پیشانی دەدەن کە گەنجانی کورد کاتی کەمتر لەگەڵ ئەندامانی خێزان بەسەر دەبەن و زیاتر سەرقاڵی بەکارهێنانی مۆبایل و تەکنەلۆژیای پەیوەندیکردنن. ئەمەش جار جار دەبێتە هۆی دروستبوونی کەلێنی نەوەکان و لاوازبوونی پەیوەندیە نزیکەکان لە خێزاندا.
میدیای نوێ چەقۆیەکی دوو سەرە. لەلایەکەوە، دەرفەتی نوێی بۆ پەیوەندیکردن، فێربوون و گەشەسەندنی کەلتووری و کۆمەڵایەتی ڕەخساندووە. لەلایەکی ترەوە، کاریگەری نەرێنی لەسەر هەندێک لایەنی ژیانی کۆمەڵایەتی داناوە.
لە ڕووی ئەرێنیەوە، میدیای نوێ بووەتە هۆی بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی و ناسنامەی کوردی. لە ڕابردوودا، کوردەکان بەهۆی دابەشبوونیان بەسەر چەند وڵاتێکدا، نەیاندەتوانی بە ئاسانی پەیوەندی بەیەکترەوە بکەن. بەڵام ئێستا، تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بوونەتە پردێک بۆ پەیوەندیکردنی کوردەکانی سەرانسەری جیهان. هەر بۆیە، هۆشیاری نەتەوەیی و خۆناسین بە شێوەیەکی بەرچاو بەرز بووەتەوە.
هەروەها، میدیای نوێ ڕۆڵی گرنگی لە پەرەپێدانی ئازادی ڕادەربڕین و دیموکراسی لە کۆمەڵگەکەماندا گێڕاوە. لە هەرێمی کوردستان و بەشەکانی تری کوردستان کە ئازادی ڕادەربڕین سنووردارە، تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان بوونەتە پلاتفۆرمێک بۆ دەنگی ناڕازی و ڕەخنەگر.
تێکەڵبوونی کەلتوورەکان لە ڕێگەی میدیای نوێوە، کاریگەری لەسەر بەها و نەریتە کوردیەکان داناوە. نەوەی نوێ زیاتر کاریگەر دەبن بە کەلتووری ڕۆژئاوا و دنیای جیهانی، کە ئەمەش جار جار دەبێتە هۆی دروستبوونی ملمانێ لەگەڵ نەریتە کۆنەکان. لە هەندێک ناوچەی کوردستان، ئەم بەرەو پێشچوونە خێرایی ڕوویان داوە کە کۆمەڵگە نەیتوانیوە خۆی لەگەڵ بگونجێنێت، ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی کێشەی کۆمەڵایەتی.
میدیای نوێ گۆڕانکاری قووڵی لە پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان دروست کردووە. هەم لایەنی ئەرێنی و هەم لایەنی نەرێنیان هەیە. لە لایەکەوە، میدیای نوێ بووەتە هۆی بەهێزبوونی پەیوەندی لە نێوان کوردەکانی سەرانسەری جیهان، گەشەکردنی هۆشیاری نەتەوەیی، پەرەپێدانی ئازادی ڕادەربڕین و بەرزبوونەوەی ئاستی زانیاری. لە لایەکی ترەوە، کاریگەری نەرێنی لەسەر پەیوەندیە خێزانیەکان، بەهاکان و نەریتەکان، و زمانی کوردی داناوە.
بەشێوەیەکی گشتی، میدیای نوێ وەک هەر دیاردەیەکی تری کۆمەڵایەتی و تەکنەلۆژی، خۆی لە خۆیدا نە خراپە و نە باش، بەڵکو شێوازی بەکارهێنانی دیاریکەرە. کوردیش پێویستە بە شێوەیەکی ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەم دیاردەیە بکات و هەوڵ بدات سوود لە لایەنە ئەرێنیەکانی وەربگرێت و خۆی لە لایەنە نەرێنیەکانی بەدوور بگرێت.
